یادداشت| طب سوزنی؛ راهی به سوی سلامتی یا بیراهه‌ای رو به شبه‌علم؟

خبرگزاری علم و فناوری آنا، محمدامین پورحسینقلی؛ دوستی دارم که دچار اضافه وزن شدیدی است و همیشه به دنبال راه‌های میانبر برای لاغر شدن است. یک روز با هیجان از یک روش درمانی به نام طب سوزنی برایم گفت. او معتقد بود با چند جلسه طب سوزنی می‌تواند به راحتی از شر چربی‌های اضافه بدنش خلاص شود. پرسیدم مطمئنی با فرو کردن چند سوزن به بدن می‌شود لاغر شد. با تردید گفت فعلا قصد دارد این روش را هم امتحان کند. طب سوزنی ریشه در تمدن باستانی چین دارد. بر اساس این طب سنتی، انرژی حیاتی به نام «چی» در بدن جریان دارد و بیماری‌ها ناشی از اختلال در جریان این انرژی هستند.

بیشتر بخوانید

علت بی‌اعتمادی به علم چیست؟

طب سوزنی با تحریک نقاط خاصی در بدن به نام نقاط طب سوزنی، سعی در تنظیم جریان چی و بهبود بیماری‌ها دارد. این نقاط در امتداد کانال‌های انرژی قرار دارند که تصور می‌شود انرژی چی در آن‌ها جریان پیدا می‌کند. با وجود قدمت طولانی طب سوزنی، شواهد علمی محکمی که اثربخشی آن را در درمان بیماری‌ها ثابت کند، بسیار محدود است. برخی از مطالعات انجام شده در این زمینه از نظر روش‌شناسی دارای ضعف‌هایی هستند و نتایج آن‌ها قابل تعمیم به همه افراد نیستند.

 یکی از مهم‌ترین انتقادها به طب سوزنی مفهوم کانال‌های انرژی و نقاط طب سوزنی است. این مفاهیم هیچ پایه علمی ندارند و تاکنون هیچ مدرک علمی برای اثبات وجود آن‌ها ارائه نشده است. در واقع کانال‌های انرژی و نقاط طب سوزنی بیشتر شبیه به نقشه‌های گنج هستند تا ساختارهای آناتومیکی واقعی بدن.  علاوه بر این، بسیاری از بهبودی‌هایی که پس از انجام طب سوزنی مشاهده می‌شود، ممکن است به دلیل اثر پلاسیبو یا دارونما باشد.

بیشتر بخوانید

حقایق علمی 7؛

از «تیغ اوکام» چه می‌دانید؟

اثر پلاسیبو به معنای بهبودی است که در نتیجه باور فرد به موثر بودن درمان ایجاد می‌شود. در حقیقت فرد به خود القاء میکند که حالش بهتر شده است و این یک اثر روانی بر ذهن اوست نه بر بدنش.

هنگامی که فردی برای درمان به یک متخصص طب سوزنی مراجعه می‌کند و هزینه قابل توجهی برای آن پرداخت می‌کند، به طور طبیعی انتظار دارد که بهبود یابد. این باور می‌تواند باعث شود که فرد احساس بهبودی کند، حتی اگر درمان هیچ اثر درمانی واقعی نداشته باشد. اصولا یکی از دلایلی که در کارآزمایی بالینی به یک گروه بیماران دارونمای مشابه با داروی اصلی می‌دهند، کنترل کردن همین تاثیر روانی بر ذهن بیماران است تا در مقایسه اثر داروی اصلی، خنثی شود.

بیشتر بخوانید

یادداشت| رسانه و مأموریت ترویج علم  

طب سوزنی بسیاری از ویژگی‌های شبه علم را دارا است. شبه علم به باورها یا روش‌هایی گفته می‌شود که ادعا می‌کنند علمی هستند اما فاقد شواهد علمی قوی هستند. طب سوزنی با تکیه بر مفاهیمی مانند چی، کانال‌های انرژی و نقاط طب سوزنی که هیچ پایه علمی ندارند، به عنوان یک شبه علم طبقه‌بندی می‌شود. برخی مطالعات مروری که به جمع بندی مطالعات روی طب سوزنی پرداخته اند ادعا می‌کنند ممکن است طب سوزنی در درمان برخی دردهای مزمن موثر باشد چون سوزن‌ها به نحوی اعصاب را تحریک می‌کنند. اما هیچ گونه شواهدی برای درمان سایر بیماریها مشاهده نشده است. دوست من چندین جلسه طب سوزنی را تجربه کرد، اما متاسفانه نتیجه‌ای نگرفت. او نه تنها وزن کم نکرد، مجبور شد درد ناشی از فرو رفتن سوزن‌ها را هم تحمل کند.

به ‌رغم محبوبیت طب سوزنی در برخی جوامع، شواهد علمی کافی برای اثبات اثربخشی آن در درمان بیماری‌ها وجود ندارد. مفهوم کانال‌های انرژی و نقاط طب سوزنی فاقد پایه علمی است و بسیاری از بهبودی‌هایی که پس از انجام طب سوزنی مشاهده می‌شود، ممکن است به دلیل اثر پلاسیبو باشد. بنابراین، به جای اتکا به روش‌های درمانی سنتی و بدون پایه علمی بهتر است برای درمان بیماری‌ها به دنبال روش‌های درمانی اثبات شده و مبتنی بر شواهد علمی باشیم.